Lưu ý: Trên diễn đàn đã có bản lược dịch của bài viết. Nó ở
đây Đây là bản dịch đầy đủ. Với những người mới, có thể sẽ hơi khó hiểu một chút. Nhưng nếu bạn nghiền ngẫm đọc đi đọc lại, thì bạn sẽ rút ra đc rất nhiều kinh nghiệm về khởi nghiệp. Có hàng trăm blog về khởi nghiệp ở Mỹ, nhưng các bài viết của Paul Graham là đáng đọc nhất.
*****************
Cách để có ý tưởng khởi nghiệp không phải là cố gắng nghĩ về ý tưởng khởi nghiệp. Mà là tìm vấn đề, tốt nhất là vấn đề của chính bạn.
Những ý tưởng khởi nghiệp tốt nhất thường có ba điểm chung:
Chúng là cái gì đó mà nhà sáng lập muốn.
Họ có thể tự mình xây dựng.
Một vài người khác nhận ra ý tưởng đó đáng để làm.
Microsoft, Apple, Yahoo, Google, Facebook đều bắt đầu theo cách này.
Vấn đề Làm việc trên vấn đề bạn gặp phải thì có gì quan trọng? Trong tất cả mọi thứ, nó đảm bảo: vấn đề thực sự tồn tại. Nghe có vẻ rõ ràng: bạn chỉ nên làm việc trên vấn đề tồn tại. Tuy nhiên, đến nay nó là sai lầm phổ biến nhất của các công ty khởi nghiệp, họ khởi nghiệp để giải quyết vấn đề không ai có.
Tôi đã từng như thế. Năm 1995, tôi khởi nghiệp một công ty đưa triển lãm nghệ thuật lên mạng. Tuy nhiên, triển lãm không muốn được đưa lên mạng. Nó không phải là cách kinh doanh tác phẩm nghệ thuật. Vậy tại sao tôi dành 6 tháng làm việc trên ý tưởng ngu ngốc này? Bởi vì tôi không chú ý đến người sử dụng. Tôi phát minh ra một mô hình không tương ứng với thực tế, rồi làm việc trên đó. Tôi không thấy mô hình của tôi sai lầm cho đến khi tôi cố gắng thuyết phục người dùng trả tiền cho những gì chúng tôi làm. Thậm chí tôi còn dành rất nhiều gian (thật xấu hổ) để theo đuổi nó. Tôi tiếp tục triển khai ý tưởng và tôi đã dành rất nhiều thời gian làm phần mềm.
Tại sao nhiều nhà sáng lập làm những sản phẩm không ai muốn? Bởi vì họ bắt đầu bằng cách cố gắng nghĩ về ý tưởng khởi nghiệp. Điều đó nguy hiểm gấp đôi: chúng không chỉ đơn thuần mang lại vài ý tưởng tốt; chúng mang lại những ý tưởng tồi tệ mà nghe có vẻ đủ chính đáng để đánh lừa bạn làm việc trên chúng.
Tại Y Combinator, chúng tôi gọi đó là những ý tưởng "tự nghĩ ra" (made-up) hay "hài kịch" (sitcom). Hãy tưởng tượng: một diễn viên truyền hình muốn khởi nghiệp. Tác giả sẽ phải phát minh ra một cái gì đó để diễn viên này làm. Nhưng có một ý tưởng khởi nghiệp tốt là điều khó khăn. Bạn không thể yêu cầu nó đến với mình. Vì vậy (trừ khi họ cực kì may mắn), các tác giả sẽ đưa ra một ý tưởng nghe có vẻ hợp lý, nhưng thực sự nó vô cùng tệ.
Ví dụ, một mạng xã hội cho những người nuôi thú cưng. Ý tưởng nghe có vẻ ổn. Hàng triệu người có thú cưng. Thường thì họ rất quan tâm và dành nhiều tiền cho chúng. Chắc chắn nhiều người trong số này muốn có một trang web, nơi họ có thể nói chuyện với những người khác. Có lẽ không phải tất cả trong số họ, nhưng chỉ cần 2 hoặc 3% là khách thường xuyên, bạn có thể có hàng triệu người sử dụng. Bạn có thể đưa cho họ những dịch vụ chính, rồi có thể tính phí cho các tính năng cao cấp. [1]
Điều nguy hiểm của một ý tưởng như thế này là: khi bạn làm nó cho bạn bè, họ không nói "Tôi sẽ không bao giờ sử dụng trang web này". Mà họ sẽ nói: "Yeah, có lẽ tôi sẽ sử dụng một cái gì đó như thế". Ngay cả khi trang web ra mắt, nó nghe có vẻ rất hợp lý với nhiều người. Họ không muốn sử dụng nó, ít nhất là ngay lúc này, nhưng họ có thể tưởng tượng: những người khác muốn nó. Tất cả mọi người đều có phản ứng như nhau và trang web của bạn không có người sử dụng. [2]
Giếng Khi sản phẩm ra mắt, phải có ít nhất vài người dùng thực sự cần - không chỉ những người nghĩ rằng mình sẽ sử dụng một ngày nào đó, mà những người muốn dùng nó ngay lập tức. Thông thường, vào thời gian đầu, nhóm người sử dụng sẽ rất nhỏ, vì lý do đơn giản: nếu có cái gì đó mà nhiều nhiều người cần ngay lập tức, mà được xây dựng với nỗ lực thông thường, nó hầu như đã tồn tại. Có nghĩa là bạn phải thỏa hiệp về một chiều: bạn có thể bỏ ít nỗ lực để xây dựng một cái gì đó có nhiều người dùng , hoặc bỏ nhiều nỗ lực để xây dựng một cái gì đó có ít người dùng. Hãy chọn cái thứ hai. Không phải tất cả ý tưởng loại đó là ý tưởng tốt, nhưng gần như các ý tưởng khởi nghiệp tốt là loại đó.
Hãy tưởng tượng: một đồ thị có trục x tượng trưng cho những người muốn sử dụng sản phẩm của bạn và có trục y tượng trưng cho mức độ họ muốn nó đến đâu. Nếu bạn đảo ngược quy mô trên trục y, bạn có thể hình dung công ty như một cái lỗ. Google là một miệng núi lửa khổng lồ: hàng trăm triệu người sử dụng nó và họ cần nó rất nhiều. Một công ty khởi nghiệp không thể ngờ rằng họ khai quật đc nhiều như thế. Vì vậy, bạn có hai lựa chọn về hình dạng của cái lỗ. Bạn có thể đào một cái lỗ rộng nhưng nông, hoặc một cái lỗ hẹp và sâu, giống như một cái giếng.
Những ý tưởng tự nghĩ ra (made-up) là loại đầu tiên. Rất nhiều người có sự thích thú nhẹ đến mạng xã hội nuôi thú cưng.
Gần như tất cả ý tưởng khởi nghiệp tốt là loại thứ hai. Microsoft cũng là một cái giếng khi họ làm Altair Basic. Chỉ có vài ngàn người dùng Altair, nhưng nếu không có phần mềm Altair Basic, vài ngàn người này sẽ phải lập trình bằng ngôn ngữ máy. 30 năm sau Facebook có hình dạng tương tự. Trang web đầu tiên của họ dành riêng cho sinh viên Harvard, chỉ có vài ngàn người, nhưng vài ngàn người đó muốn dùng nó rất nhiều.
Khi bạn có một ý tưởng khởi nghiệp, hãy tự hỏi: ai muốn nó ngay bây giờ? Ai cực kì muốn có nó, ai sẽ sử dụng nó ngay cả khi nó là một phiên bản không hấp dẫn - đc thực hiện bởi hai người họ chưa bao giờ nghe đến? Nếu bạn không thể trả lời câu hỏi trên, ý tưởng của bạn vô cùng tệ. [3]
Cái quan trọng không phải độ hẹp của cái giếng. Chiều sâu, chiều sâu mới là thứ bạn cần; bạn chỉ làm hẹp cái giếng như là hành động phụ của việc tối ưu hóa cho độ sâu (và tốc độ). Bạn hầu như luôn làm được điều đó. Trên thực tế, mối liên hệ giữa chiều sâu và độ hẹp rất mạnh mẽ. Đó cũng là dấu hiệu tốt khi bạn biết rằng ý tưởng sẽ thu hút một nhóm hoặc loại người dùng cụ thể.
Tuy nhiên, hình dạng cái giếng thôi là chưa đủ. Nếu Mark Zuckerberg chỉ xây dựng một cái gì đó để thu hút sinh viên Harvard, nó sẽ không phải là ý tưởng khởi nghiệp tốt. Facebook là một ý tưởng tốt vì nó bắt đầu với một thị trường nhỏ - nơi có một con đường thoát nhanh chóng. Các trường đại học đủ giống nhau. Nếu Facebook hiệu quả với Harvard, nó sẽ hiệu quả với bất kỳ trường đại học nào. Nó sẽ lan truyền nhanh chóng qua tất cả các trường đại học. Một khi bạn có tất cả sinh viên đại học, bạn sẽ có mọi người khác chỉ đơn giản bằng việc cho phép họ vào mạng lưới đó.
Tương tự như vậy cho Microsoft: Basic cho Altair -> Basic cho các máy khác -> Phát triển các ngôn ngữ khác bên cạnh Basic -> Phát triển hệ điều hành -> Phát triển ứng dụng -> Phát hành cổ phiếu ra công chúng (IPO).
Tự nó (Self) Làm thế nào để bạn biết liệu rằng có một đường thoát ra khỏi ý tưởng? Làm thế nào để bạn biết liệu rằng ý tưởng này là mầm mống của một công ty khổng lồ, hay chỉ là một sản phẩm thích hợp? Thường thì bạn không biết. Những người sáng lập Airbnb không tưởng tượng đc họ sẽ khai thác một thị trường lớn đến mức nào. Lúc đầu họ có ý tưởng hẹp hơn nhiều. Họ giúp chủ nhà cho thuê không gian trên tầng của họ trong một thỏa thuận (convention). Họ không lường trước được sự phát triển của ý tưởng này; nó buộc chính nó lớn lên từ từ. Lúc đầu họ chỉ biết họ đã vào một cái gì đó. Cũng giống như Bill Gates hay Mark Zuckerberg.
Thỉnh thoảng, nó rõ ràng ngay từ đầu: có một con đường thoát. Và đôi khi tôi nhìn thấy một con đường thoát không rõ ràng lúc đầu; đó là "đặc sản" của chúng tôi tại Y Combinator. Nhưng luôn tồn tại những giới hạn, cho dù bạn có kinh nghiệm đến đâu. Con đường thoát là siêu thực tế - thứ rất khó nhìn.
Vậy, nếu bạn không thể dự đoán về con đường thoát, làm thế nào bạn lựa chọn giữa các ý tưởng? Sự thật đáng thất vọng, nhưng thú vị: nếu bạn là loại người thích hợp, bạn sẽ có loại linh cảm đúng. Nếu bạn ở rìa đầu của một lĩnh vực đang thay đổi nhanh chóng, bạn sẽ có linh cảm về những thứ có giá trị và bạn có nhiều khả năng sẽ đúng.
Trong "Zen and the Art of Motorcycle Maintenance", Robert Pirsig nói:
Trích:
Bạn muốn biết làm thế nào để vẽ một bức tranh hoàn hảo? Dễ lắm. Làm cho mình hoàn hảo và sau đó chỉ cần vẽ một cách tự nhiên.
Tôi đã suy ngẫm về câu nói trên kể từ khi tôi đọc nó ở trường trung học. Tôi không chắc lời khuyên của ông hữu ích đến đâu trong việc vẽ một bức tranh, nhưng nó rất hữu ích trong trường hợp này. Theo kinh nghiệm, cách để có những ý tưởng khởi nghiệp tốt là bạn phải trở thành loại người có nó.
Để dẫn đầu một lĩnh vực bạn không cần phải là một trong những người thúc đẩy. Bạn có thể dẫn đầu khi là một người sử dụng. Facebook không phải là ý tưởng tốt với Mark Zuckerberg, anh ta chỉ đơn giản sử dụng máy tính rất nhiều. Nếu bạn hỏi một người 40 tuổi vào năm 2004 liệu rằng họ có muốn đưa cuộc sống của họ lên Internet? Họ có thể sẽ hoảng sợ với ý tưởng này. Nhưng Mark đã làm; đối với anh ta, nó hoàn toàn tự nhiên.
Paul Buchheit nói rằng những người ở rìa đầu của một lĩnh vực thay đổi nhanh chóng, họ "sống trong tương lai". Kết hợp với Pirsig, bạn sẽ có:
Trích:
Sống trong tương lai, sau đó xây dựng những gì còn thiếu.
Các công ty khởi nghiệp lớn nhất đã bắt đầu theo cách này. Apple, Yahoo, Google cũng như Facebook không phải là những công ty đầu tiên. Họ nảy ra ý tưởng khi mà họ thấy thế giới có một khoảng trống (gap).
Nếu bạn nhìn vào những người sáng lập thành công, bạn sẽ thấy, nó thường là kết quả của một số kích thích bên ngoài đánh vào tâm trí đang sẵn sàng. Bill Gates và Paul Allen nghe về Altair và nghĩ: "Tôi cược rằng chúng ta có thể viết một thông dịch cơ bản cho nó." Drew Houston nhận ra rằng mình đã quên USB và nghĩ "Tôi cần phải làm các file tồn tại trực tuyến". Rất nhiều người nghe nói về Altair. Rất nhiều quên USB. Lý do Bill, Paul, Drew xây dựng công ty là vì kinh nghiệm của họ đã chuẩn bị để thông báo cho họ các cơ hội.
Động từ bạn muốn sử dụng khi bắt đầu một ý tưởng không phải là "nghĩ ra", mà là "nhận ra". Tại Y Combinator, chúng tôi gọi đó là ý tưởng phát triển tự nhiên, nó xuất phát từ kinh nghiệm "hữu cơ" của nhà sáng lập. Các công ty khởi nghiệp thành công nhất gần như đều bắt đầu theo cách này.
Đó không phải là những gì bạn muốn nghe. Bạn có thể dự kiến một công thức nào đó thành ý tưởng khởi nghiệp mới. Nhưng tôi muốn nói với bạn: điều quan trọng bạn phải có tinh thần – thứ mà phải đc chuẩn bị một cách đúng đắn. Nó có thể sẽ làm bạn thất vọng, nhưng nó là sự thật. Trường hợp xấu nhất phải mất một năm chứ không phải là một ngày cuối tuần.
Nếu bạn không ở rìa đầu của một số lĩnh vực thay đổi nhanh chóng, bạn phải tìm cách nhảy vào nó. Ví dụ, nhảy vào rìa lập trình (như xây dựng các ứng dụng điện thoại di động) trong một năm. Công ty khởi nghiệp thành công sẽ tốn ít nhất 3-5 năm của bạn, một năm chuẩn bị là khoản đầu tư hợp lý. Đặc biệt nếu bạn cũng đang tìm kiếm một người đồng sáng lập. [4]
Bạn không cần phải học lập trình để được ở rìa đầu lĩnh vực (domain) đang thay đổi nhanh chóng. Các lĩnh vực khác cũng thay đổi nhanh chóng không kém. Bạn không cần thiết phải học để biết cách hack, chỉ cần học ở mức đủ dùng cho tương lai sắp tới. Marc Andreessen nói, phần mềm đang ăn mòn thế giới, xu hướng này sẽ tiếp tục trong nhiều thập kỷ nữa.
Biết làm thế nào để hack cũng có nghĩa: nếu bạn có ý tưởng, bạn có thể thực hiện chúng. Điều đó không hoàn toàn cần thiết (Jeff Bezos không thể), nhưng đó là một lợi thế. Đó là một lợi thế lớn, khi bạn xem xét một ý tưởng, giống như xây dựng một đại học facebook online. Thay vì chỉ đơn thuần suy nghĩ "Đó là một ý tưởng thú vị". Bạn sẽ nghĩ: "Đó là một ý tưởng thú vị. Tôi sẽ cố gắng xây dựng phiên bản đầu tiên vào tối nay". Thậm chí còn tốt hơn nếu bạn vừa là lập trình viên vừa là người sử dụng, bởi vì chu kỳ "tạo ra phiên bản mới và thử nghiệm chúng trên người dùng" có thể xảy ra bên trong một cái đầu.
Nhận ra Một khi bạn sống trong tương lai ở một số khía cạnh, cách để nhận ra ý tưởng là tìm kiếm những gì còn thiếu. Nếu bạn thực sự ở rìa đầu của một lĩnh vực thay đổi nhanh chóng, sẽ có những điều rõ ràng còn thiếu. Điều không rõ ràng là chúng có phải ý tưởng khởi nghiệp hay không. Vì vậy, nếu bạn muốn tìm những ý tưởng khởi nghiệp, đừng chỉ đơn thuần bật bộ lọc "Cái gì còn thiếu?" Mà bật thêm các bộ lọc khác như: "Liệu nó có thể thành một công ty lớn?". Sau này, có rất nhiều thời gian để áp dụng thử nghiệm. Nhưng nếu bạn suy nghĩ về nó ngay lúc đầu, nó không chỉ giúp bạn lọc ra nhiều ý tưởng tốt, mà còn giúp bạn tránh tập trung vào những ý tưởng tồi tệ.
Hầu hết "những gì còn thiếu" sẽ mất một khoảng thời gian để nhận ra. Bạn gần như phải lừa bản thân xem xét các ý tưởng quanh mình.
Nhưng bạn biết rằng ý tưởng đang ở ngoài kia. Đây không phải là loại vấn đề không có câu trả lời. Bạn không thể biết chính xác khi nào tiến bộ công nghệ sẽ dừng lại. Bạn chỉ có thể chắc chắn: mọi người sẽ xây dựng cái gì đó trong một vài năm tới – thứ mà sẽ làm bạn nghĩ: "Tôi đã làm gì trước X nhỉ?"
Và khi vấn đề được giải quyết, nó thật rõ ràng khi bạn nhìn lại. Những gì bạn cần làm là tắt các bộ lọc thường khiến bạn không nhìn thấy ý tưởng. Bộ lọc mạnh nhất là coi trạng thái hiện tại của thế giới là điều hiển nhiên. Thậm chí hầu hết những người có suy nghĩ cởi mở cũng làm điều này. Bạn không thể đi từ giường đến cửa nếu bạn ngừng đặt câu hỏi về tất cả mọi thứ.
Nếu bạn đang tìm kiếm ý tưởng khởi nghiệp, hãy đặt câu hỏi về mọi thứ. Tại sao hộp thư của bạn quá đầy? Bởi vì bạn nhận được nhiều email, hoặc bởi vì thật khó để xóa những email này ra khỏi hộp thư? Tại sao bạn nhận được nhiều email? Mọi người gửi email để giải quyết vấn đề gì? Có cách nào tốt hơn để giải quyết chúng? Và tại sao việc xóa email khỏi hộp thư rất khó? Tại sao bạn giữ email sau khi bạn đọc chúng? Hộp thư có phải là công cụ tối ưu để giữ email?
Đặc biệt chú ý đến những điều khiến bạn bực dọc. Lợi thế của việc "coi mọi thứ là điều hiển nhiên" không chỉ làm cuộc sống (một cách địa phương) hiệu quả hơn, mà còn làm cuộc sống dễ chấp nhận hơn. Nếu bạn biết nhân loại làm đc gì trong vòng 50 năm tới và chúng hiện vẫn chưa tồn tại, bạn sẽ thấy cuộc sống hiện tại thật gò bó. Giống như kiểu một người nào đó trong thế giới hiện tại sẽ vô cùng khó chịu khi quay về quá khứ 50 năm trước bằng một máy thời gian. Khi một cái gì đó làm phiền bạn, nó có nghĩa bạn đang sống trong tương lai.
Khi bạn tìm thấy chính xác vấn đề, bạn có thể mô tả nó rõ ràng, ít nhất là với bạn. Khi chúng tôi bắt đầu Viaweb (tất cả các cửa hàng online được xây dựng bằng tay) bằng việc thiết kế từng trang HTML, chúng tôi thấy rõ ràng: các trang web phải được tạo ra bởi phần mềm. (vì chúng tôi là lập trình viên) [5].
Điều đó (đủ lạ lùng) có nghĩa: nảy ra ý tưởng khởi nghiệp là vấn đề về việc nhìn thấy những điều hiển nhiên. Quá trình này khá kì quặc: bạn đang cố gắng nhìn những điều hiển nhiên, nhưng hiện tại bạn chưa nhìn thấy.
Vì vậy, những gì bạn cần làm là nới lỏng tâm trí, không nên tấn công trực diện quá nhiều vào vấn đề như kiểu ngồi xuống và cố gắng nghĩ ra ý tưởng. Hãy để cho quá trình nền (background) hoạt động, và tìm kiếm những gì còn thiếu. Giải quyết các vấn đề khó khăn, chủ yếu do tò mò, nhưng thỉnh thoảng hãy nhìn lại lần hai, ghi nhận những thiếu sót và bất thường. [6]
Hãy để cho bản thân một chút thời gian. Bạn có thể kiểm soát tốc độ bạn chuẩn bị, nhưng bạn có rất ít quyền kiểm soát về các kích thích châm ngòi cho ý tưởng. Nếu Bill Gates và Paul Allen buộc bản thân phải nghĩ ra một ý tưởng khởi nghiệp trong một tháng và nếu họ chọn nó trước khi Altair xuất hiện? Họ có lẽ đã làm việc trên một ý tưởng ít hứa hẹn hơn. Drew Houston đã làm việc trên một ý tưởng ít hứa hẹn trước Dropbox: một công ty khởi nghiệp giúp học sinh chuẩn bị thi SAT. Nhưng Dropbox là một ý tưởng tốt hơn nhiều, nó hoàn toàn có nghĩa, nó phù hợp với kỹ năng của Drew [7].
Một cách hay để lừa bản thân nhận ra ý tưởng là làm việc trên các dự án có vẻ sẽ thú vị. Nếu bạn làm điều đó, bạn sẽ tự nhiên có xu hướng xây dựng những gì còn thiếu. Xây dựng một cái gì đó đã tồn tại không phải việc thú vị, đúng không?
Cố gắng nghĩ ra một ý tưởng khởi nghiệp thường có xu hướng tạo ra những sản phẩm tồi tệ, làm việc trên những thứ đc coi là "đồ chơi" thường có xu hướng tạo ra những sản phẩm tốt. Khi một cái gì đó được mô tả là "đồ chơi", nó có mọi thứ một ý tưởng cần ngoại trừ sự quan trọng. Nó thú vị; mọi người thích nó; nó chả có gì quan trọng. Nhưng nếu bạn sống trong tương lai và xây dựng một cái gì đó thú vị mà mọi người yêu thích, nó có thể quan trọng hơn người ngoài nghĩ. Máy vi tính có vẻ như là đồ chơi khi Apple và Microsoft bắt đầu làm việc trên chúng. Tôi đủ già để nhớ thời đó; thuật ngữ thường dùng cho những người có máy vi tính riêng là "người có sở thích" (hobbyists). BackRub có vẻ như là một dự án khoa học không quan trọng. Facebook chỉ là một cách để các sinh viên lén theo dõi nhau.
Tại YC, chúng tôi cực kì phấn khích khi gặp những công ty khởi nghiệp – họ đang làm những thứ mà người biết tuốt trên các diễn đàn coi là đồ chơi. Đối với chúng tôi đó là bằng chứng xác thực: đây là một ý tưởng tốt.
Nếu bạn đủ khả năng để nhìn về dài hạn, bạn có thể biến "Sống trong tương lai và xây dựng những gì còn thiếu" thành một cái gì đó thậm chí tốt hơn:
Trích:
Sống trong tương lai và xây dựng những gì thú vị.
**********
Nếu đọc đến đây mà bạn vẫn chưa chán, hãy vào
đây để đọc thêm.
